De reportage van Pano over de chaos in het OCMW van Anderlecht blijft nazinderen. Op de kap van de allerzwaksten in onze samenleving wordt fraude gepleegd met publieke middelen. Frustrerend is alleszins dat wie het meest nood had aan bescherming via een leefloon maandenlang moest wachten op een beslissing, terwijl anderen via foutieve informatie tussen de mazen van het net glipten. Het raakt ons in ons gevoel van rechtvaardigheid en solidariteit als er zo wordt omgesprongen met mensen en belastinggeld.
Terechte verontwaardiging
De reportage van Pano focust voornamelijk op het politiek dienstbetoon en de politieke willekeur van het dienstdoende “bijzonder comité voor de sociale dienst”. Inderdaad schrijnend, maar Pano mistte hier wel een kans om de echte problemen aan te kaarten. Na de reportage bleef ik achter met een gevoel van verdriet en teleurstelling omdat mensen in de steek werden gelaten. Maar het gaf me ook de indruk dat er vooral een tendentieus programma was gemaakt waarin sjoemelende politici een hoofdrol speelden. Dit laatste voedt het wantrouwen tegenover “de politiek”. Ik wil daarom graag inspelen op enkele conclusies die deze Panoreportage vergat.
Tekort aan personeel en werkdruk
De reportage toonde de schrijnende arbeidsomstandigheden van de maatschappelijke werkers in het OCMW. Zij worden aan hun lot overgelaten tegenover mensen die de wanhoop nabij zijn. Het is een probleem dat we al jaren aanklagen, maar waaraan weinig verholpen wordt. De besparingen in de sociale dienstverlening komen inderdaad terecht in het lokaal van de maatschappelijke werkers. In het OCMW van Anderlecht kwamen de besparingen en het personeelstekort nauwelijks aan bod. Door de enorme toename van dossiers kwamen de maatschappelijke assistenten niet meer toe aan de controle van de verklaarde leefomstandigheden. Ze werden verplicht om blind te vertrouwen op de verklaringen van de cliënten. De Panoreportage had wat mij betreft gerust een oproep mogen doen om te investeren in noodzakelijke investeringen ten aanzien van het personeel in de sociale dienstverlening van onze openbare diensten, en vooral wijzen op de gebrekkige arbeidsomstandigheden waarin ze moesten werken.
Klokkenluiders
Dankzij het moedige verzet van enkele maatschappelijke assistenten werden de wantoestanden in het OCMW van Anderlecht in de openbaarheid gebracht. Zij zijn de klokkenluiders die zich ten dienste stellen van de bevolking en het algemeen belang. Ze vervullen een democratische functie tegenover de politieke willekeur en wantoestanden. Pano heeft hier de kans gemist om erop te wijzen dat dit in Vlaanderen niet meer mogelijk is. De vorige Vlaamse regering heeft met het ontslagdecreet van statutaire ambtenaren de poort opengezet voor politieke willekeur en daardoor de deur dichtgeslagen voor eventuele klokkenluiders. In Vlaanderen worden klokkenluiders in de lokale besturen simpelweg ontslagen om dringende redenen. De plaatselijke politieke verantwoordelijken vinden wel een andere reden om hun klokkenluider te ontslaan. Dit hebben we al in andere gevallen moeten vaststellen. Zelfs als zou blijken achteraf dat het om een kennelijk onredelijk ontslag zou gaan, dan kan betrokkene nog steeds niet terugkeren naar de oorspronkelijke betrekking. In het beste geval wordt de ontslagvergoeding maximaal uitbetaald (17 weken). Maar het bestuur is wel “verlost” van de lastpak. En de bevolking blijft in de kou zitten.
Grondwet
De vorige Vlaamse regering was er niet vies van om onze grondwettelijke bescherming in vraag te stellen, en werd gelukkig regelmatig teruggefloten door het Grondwettelijk Hof. Er bestaan verschillende definities van wat een grondwet zou betekenen, maar ik wil hier toch graag de algemene definitie even opnemen (zoals ze is opgenomen in het geschiedenishandboek van mijn zoon):
“In een grondwet staan de basisrechten van de burgers en de organisatiestructuur van een staat. Een grondwet kan niet gemakkelijk aangepast worden en beschermt de burgers tegen machtsmisbruik en willekeur door de politieke leiders.”
Het is deze definitie die alleszins onder druk komt te staan. De basisrechten van de burgers worden gezapig afgebouwd, de bescherming tegen machtsmisbruik en willekeur wordt geminimaliseerd.
- De lokale besturen beschikken vanaf de vorige Vlaamse regering over een verregaande autonomie: objectiviteit van aanwervingen en bevorderingen zijn niet meer gegarandeerd.,
- Met het ontslagdecreet wordt de noodzakelijke onafhankelijkheid van de ambtenaar onderuit gehaald: politieke willekeur wordt terug op de agenda geplaatst
- De mogelijkheden tot inzage van bestuursdocumenten wordt bemoeilijkt: de transparantie voor de burgers verdwijnt.
Hiermee raken we inderdaad aan onze basisrechten en aan onze democratie.
Voor alle duidelijkheid: ACOD LRB heeft in al deze gevallen gekozen voor de juridische strijd. Het sociaal overleg werd immers niet gerespecteerd en er bleef ons geen ander verzet mogelijk. Het Grondwettelijk Hof zal zich moeten uitspreken over het ontslagdecreet, en de Raad van State zal zich moeten uitspreken zowel over de rechtspositieregeling als over de afscherming van het inzagerecht.
Tot slot
Het is toch wel wraakroepend dat de reportage niet ingaat op de schrijnende gevallen van armoede en uitsluiting, die ook duidelijk in de reportage kan worden vastgesteld. Uiteraard is elke vorm van sociale fraude verwerpelijk, maar deze fraude kan enkel bestaan door het personeelstekort dat is ontstaan dankzij de vele besparingen in de sociale dienstverlening. Als we in het Vlaams regeerakkoord lezen dat er een mogelijke fusie van de OCMW’s en de gemeenten op de agenda staat, betekent dit nog meer dat deze sociale dienstverlening in concurrentie zal komen te staan met zichtbare kortetermijnpolitiek. Een sporthal of een fietspad brengt meer stemmen op dan een sterk Sociaal Huis. Maar het zorgt wel voor de verdere afbouw van ons maatschappelijk bestel en van de noodzakelijke maatschappelijke verbinding.
ACOD LRB zal over al deze thema’s een partner in het verzet blijven. Er moeten oplossingen komen. Die bereik je niet door het wantrouwen in de politiek te institutionaliseren, maar wel door de problematiek helder in kaart te brengen. Het tekort aan maatschappelijk werkers moet een wake up call betekenen voor onze politieke leiders. Het beroep moet grondig geherwaardeerd worden, zeker tegenover de werkdruk en de gedrevenheid die deze collega’s steeds aan de dag leggen om mensen te helpen. Als je de maatschappelijke werkers laat verdrinken in een falend beleid, dan krijg je ook een falende maatschappij.
